رزمایش «فاتحان خیبر» و تثبیت کریدور «شمال-جنوب»

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ما شاهد تغییر ژئوپلیتیک در حوزه قفقاز و تولد سه موجودیت سیاسی به نام‌های جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان بودیم. اقلیمی که پیش از این تحت کنترل با قراردادهای «گلستان» و «ترکمنچای» روسیه تزاری و شوروی بود؛ اما امروز تبدیل به حوزه نفوذ و رقابت سه قدرت منطقه‌ای یعنی روسیه، ترکیه و جمهوری اسلامی ایران شده است. در نظم جدید هر یک از بازیگران سعی دارند تا با استفاده از نفوذ طبیعی-تاریخی خود جایگاه شان را در منطقه تقویت کرده و تامین منافع خود را به حداکثر برسانند. اما در سالهای اخیر ترکیه تحت رهبری اردوغان با اتخاذ راهبرد «نو عثمانی‌گری» و با هدف تشکیل ارتش مشترک «توران» در حال تقویت جریانات قوم گرا، بویژه در مرزهای شمال غربی کشورمان بوده است. در سوی دیگر آنکارا قصد دارد تا از ضعف سیاسی موجود در «ایروان» سوء استفاده کند و در سالگرد جنگ 44 روزه قره باغ، با اشغال منطقه سینونیک و بستن گذرگاه مرزی ایران با ارمنستان، مسیر اتصال تهران به اروپا را قطع کند. این در حالی است که پیش از این ترکیه برای اتصال به خزر نیاز به عبور از خاک ایران یا گرجستان داشت. اکنون در واکنش به نقشه‌های جدید اردوغان و عمال وابسته به آن، نیروهای مسلح ایران در رزمایش «فاتحان خیبر» با حضور یگان‌های رزمی، توپخانه، پهپاد، جنگال و با پشتیبانی آتش بالگردهای هوانیروز که روز جمعه 9 مهرماه 1400 آغاز می‌شود، پیام خود را به باکو ارسال می‌کنند. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا نگاهی به تحولات منجر به تشدید تنش میان ایران و آذربایجان داشته باشیم.

سپتامبر سال گذشته بود که جمهوری آذربایجان با حمایت نظامی-اطلاعاتی ترکیه، رژیم صهیونیستی و تروریست‌های وارداتی برای باز پس گیری منطقه کوهستانی قره باغ به ارمنستان اعلام جنگ کرد. در نهایت این جنگ با وساطت روسیه پایان یافت و در روز 10 نوامبر توافق نامه آتش بس به امضاء رسید و باکو 5 شهر، 3 شهرک، 240 روستا و کل نوار مرزی با ایران را بازپس گرفت. در طول این نبرد مقام معظم رهبری به عنوان صدای رسمی نظام با اعلام حمایت از بازگشت قره باغ به جمهوری آذربایجان، خواستار حفظ جان و امنیت ارمنی‌های ساکن این منطقه شدند. اتخاذ این موضع از سوی تهران سبب دلگرمی آذری زبانان و نشان دهنده احترام ایران برای مرزهای بین المللی بود. با این حال در آن دوران ما شاهد فعالیت‌های قوم‌گرایانه و مخرب پان ترک‌ها و سردادن شعارهای نژادپرستانه بودیم. شاید اوج این نمایش را بتوان در شعرخوانی اردوغان در رژه پیروزی باکو دانست. وی با بازخوانی شعر «گولوستن» که از جدایی سرزمین‌های ترک بان گلایه می‌کند، دست به تحریک پان ترک‌ها و جریانات تجزیه طلب زد.

با گذشت قریب به یکسال از این حادثه تاریخی، باکو با همراهی ترکیه و نیروهای ویژه پاکستان رزمایش مشترک نظامی با نام «دوستی سه برادر-2021» را به مدت یک هفته برگزار کرد. کمی بعد حسین قلی اف نماینده مجلس جمهوری آذربایجان در مصاحبه با روزنامه «ینی شفق» ترکیه اظهارات گستاخانه‌ای را علیه تمامیت ارضی کشورمان مطرح که به شدت از سوی مسئولان مذهبی، کشوری و لشگری نظام محکوم و پاسخ داده شد. به عنوان مثال احمد نادری نماینده مردم تهران در توییتی نوشت:« بارهاست که برخی نمایندگان مجلس جمهوری باکو جوگیر شده و سخنانی بیش از اندازه و ظرفیت‌شان می‌گویند. صبر ایران را نشانه بزرگی‌اش بدانید. رعایت حسن همجواری وظیفه کشورهای دوست و همسایه است. در غیر این صورت، دست به بازو الحاق خواهد شد.» همچنین در اقدامی توهین آمیز ما شاهد جلوگیری از تردد کامیون‌های ایرانی به سمت ارمنستان و بازداشت رانندگان ایرانی توسط رژیم باکو بودیم.

پس از ایراد این سخنان تفرقه افکنانه از سوی نماینده مجلس و بازداشت کامیون دارهای ایرانی، تهران با رصد دقیق تحرکات نظامی محور ترکی پی به نیت سو باکو برای حمله به مرزهای جنوبی ارمنستان و قطع ارتباط آن با ایران برد. برهمین اساس نیروهای مسلح تصمیم گرفتند تا رزمایشی نظامی در مرزهای شمال غربی کشور برگزار کنند. در واکنش به این رزمایش الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان در مصاحبه با شبکه آناتولی ،شبکه رسمی دولت ترکیه، با لحن انتقادی از تهران پرسید که چرا در 30 سال گذشته در این منطقه رزمایشی برگزار نکرده است!؟ در پاسخ به این اظهارات مداخله جویانه سخنگوی وزارت خارجه سخنان الهام علی اف را مایه تعجب دانست و برگزاری مانور نظامی را مسئله‌ای حاکمیتی عنوان کرد. وی در ادامه افزود که ایران حضور نمایشی رژیم صهیونیستی را در نزدیکی مرزهای خود تحمل نخواهد کرد و در این رابطه هر اقدامی که برای امنیت ملی خود لازم بداند انجام خواهد داد.

بهره سخن

بی‌شک لفاظی‌های اخیر مقامات جمهوری باکو به دلیل اتکا ایشان به حمایت‌های آنکارا و تل‌آویو است. تهران به خوبی می‌داند که تداوم حیات کریدور «شمال-جنوب» و اتصال بی دردسر ایران به قاره اروپا تنها از طریق مرزهای ارمنستان ممکن است. اگر طرح ترکیه مبنی بر اتصال سرزمین‌های آذری محقق شود آنگاه ضمن تغییر ژئوپلیتیک منطقه، بسیاری از طرح‌های کلان کشور همچون سرمایه‌گذاری در بندر «چابهار» بی‌فایده خواهد بود. امروز ما دارای فناوری‌های پیشرفته موشکی و پهپادی هستیم و باید از این مزیت برای حفظ مرز مشترک با ارمنستان استفاده کنیم. برخورد سخت با طرح‌های اردوغان دارای هزینه‌هایی برای کشور خواهد بود. اما باید این هزینه را به جان بخریم؛ زیرا تغییر جغرافیایی در مرزهای شمال غربی می‌تواند سنگین ترین ضربه ژئوپلیتیکی پس از قرارداد «ترکمنچای» برای کشور باشد. همچنین باکو باید بداند که میزبانی از عناصر صهیونیست دارای هزینه‌های سنگینی برای این کشور خواهد بود. تهران حضور عوامل موساد در نزدیکی مرزهای خود را تحمل نخواهد کرد و با شدیدترین شکل ممکن آن‌ها را هدف قرار خواهد داد.